We schrijven eind jaren veertig. De politieke spanningen hebben Italië tijdens de Tweede Wereldoorlog verdeeld en zijn nog lang niet weggeëbd. In Giorgio Bassani’s novelle De reiger (1968) bezwaren die naweeën van de oorlog het leven van de Joodse Edgardo Limentani. Bij zijn vrienden en kennissen van vroeger vindt hij geen diepere aansluiting meer, net zo min als bij zijn echtgenote. In zijn wanhoop klinkt Limentani tussen kerst en nieuw zijn lot vast aan dat van een stervende reiger.
Vogeljacht
Giorgio Bassani situeert De reiger op en rond de kustmeren van Codigoro, zo’n veertig kilometer ten oosten van Ferrara. Daar gaat de vijfenveertigjarige Edgardo Limentani, advocaat en eigenaar van een groot landbouwbedrijf, met eindejaar op traditionele vogeljacht.
Het gebruik wil dat jagers daarbij vogels neerschieten vanuit grote tonnen, die op of naast kleine eilandjes verankerd zijn in de modder. Een begeleider doet na afloop een rondje met een boot om de neergeschoten buit te verzamelen.
Terwijl Limentani zich ’s ochtends klaarmaakt, wil hij eigenlijk het hele plan afblazen. Buiten is het koud en guur. Het vooruitzicht van de autorit staat hem tegen. Niettemin vertrekt hij, maar zelfs wanneer hij al bijna in Codigoro is, denkt hij nog altijd aan terugkrabbelen. Toch zet hij door. Er is immers een begeleider die hem verwacht. Het ganse plan laten varen zou er bovendien maar op neerkomen dat hij nog verder wegzinkt in zijn bittere neerslachtigheid.
Opgejaagde jager
Eenmaal in de ton blijft hij met zijn geweer in de hand gewoon kijken naar de overvliegende vogels. Er wordt alleen afgevuurd door Gavino, zijn begeleider. Dat de oorlog nog nawerkt, voel je aan Limentani’s gepeins over welk vlees hij met Gavino in de kuip heeft. Hij komt te weten dat de jongeman tot de bevrijding in 1944 aan de partizanenstrijd deelgenomen heeft. Of hij nog steeds communist is, lost Gavino niet. In de plaats daarvan haalt hij vanachter de rietkraag schaamteloos eenden en meerkoeten neer. Hij raakt ook een nieuwsgierige reiger.
Die waadt vervolgens met zijn slepende vleugel door het water naar de ton waar Limentani in zit. Daar doet de zieltogende vogel nog pogingen om weg te komen, maar blijft uiteindelijk tegen de ton aan gedrukt zitten. In gedachten vuurt Limentani hem aan, in de hoop dat hij toch de kracht zal vinden om zijn vleugels weer uit te slaan. Maar de reiger vliegt niet weg en Limentani begint zich zowaar met het dier te vereenzelvigen, de voorbode van een fatale afloop:
‘Voordat zijn ogen dof werden omdat hij steeds meer bloed verloor, moest de reiger zich zo ongeveer hebben gevoeld zoals [Limentani] nu: van alle kanten ingesloten, zonder enige kans om uit te breken’.
Uitgestrekte lagune van Comacchio
Giorgio Bassani was helemaal niet vertrouwd met die traditionele jachtpraktijk. Daarom deed hij research voor zijn novelle in de streek rondom Comacchio, in het meest oostelijke deel van de provincie Ferrara, dat grenst aan de Adriatische kust. Het gebied ligt in het natuurpark van de Po-delta, een netwerk van land en water, dat intussen Unesco-werelderfgoed is.
Voor natuurliefhebbers is het pittoreske Comacchio aan de uitgestrekte lagune een aanrader. Opvallend zijn de talloze vissershuisjes op palen in het water. Vanuit het stadje kan je op boottocht door het polderlandschap. Met een beetje geluk spot je dan flamingo’s bij de zoutpannen. Mis in dit piepkleine Venetië ook zeker de drie kanalen overspannende brug Trepponti niet.
Meer lezen?
- Giorgio Bassani: De reiger. Vertaald door Tineke van Dijk. De Bezige Bij, Amsterdam/Antwerpen, 2018, 160 pagina’s. ISBN 978 94 031 0270 2
- Codigoro, waar Edgardo Limentano op vogeljacht gaat, is in het werk van Bassani een duistere plek. Zo is de door hem opgevoerde politieke activiste Clelia Trotti er tijdens de Duitse bezetting in de gevangenis gestorven van ontbering. Meer over haar in ‘De laatste jaren van Clelia Trotti’.